Teminat Mektupları nedir, mahiyeti ve tarafları nelerdir?

1. Teminat Mektuplarının Tanımı, Mahiyeti ve Tarafları
Teminat mektubu, borçlunun muhataba karşı yüklendiği bir edimin yerine getirilmesini garanti için banka tarafından lehtara verilen mektuptur.
Kural olarak teminat mektubu, muhatabın uğrayacağı bir zararın tazmini (giderimi) için verilir. Banka, teminat mektubu vermek suretiyle taahhütte bulunduğu muhatabın varsa zararını ödemeyi üstlenir. Kendisine garanti verilen kişiye “Muhatap”, lehine teminat mektubu verilen kredili müşteriye ise “Lehtar”, denir.
Teminat mektubu kredili müşteriyle mevcut kredi ilişkisi dolayısıyla alınan bir ücret (komisyon) karşılığında muhataba hitaben düzenlenir. Böylece kredili müşteri, bankanın isim ve prestijinden faydalanarak nakit teminat vermekten kurtulmaktadır. Banka ise, vermiş olduğu teminat mektubu karşılığında, kredili müşteriden bir komisyon almaya hak kazanmakta, buna karşılık bir tazmin halinde teminat mektubu meblağını ödeme riskini üstlenmektedir.
2. Teminat Mektuplarının Türleri
Teminat Mektuplarını Konularına göre, Geçerli olduğu sürelere göre, Bankanın ödemekle yükümlü olduğu meblağa göre olmak üzere üç kümede toplamak mümkündür.
a) Konularına Göre Teminat Mektupları
(1) Geçici Teminat Mektupları
Geçici teminat mektupları, bir ihaleye katılmak için ihaleyi yapan makama hitaben verilir. Geçici teminat mektubu ile genellikle mektup lehtarının ihalenin üzerinde kalması durumunda ilgili sözleşmeyi imzalayacağı ve kesin teminat mektubu vereceği garanti edilir.
(2) Kesin Teminat Mektupları
Bu tür teminat mektuplarının konusu, lehtarın mektupta belirlenen yükümlülüğünü yerine getireceğini garanti etmek oluşturmaktadır. Yükümlülüğün kısmen ya da tamamen yerine getirilmemesi halinde bankanın tazmin borcu doğmaktadır.
(3) Avans Teminat Mektupları
Müteahhidin kazandığı ihalede işe başlaması için aldığı avans borcunun bir banka tarafından garanti edilmesidir. Avans, müteahhit sözleşme hükümlerine uygun olarak taahhütlerini yerine getirdikçe, hak edişlerinden mahsup edilmek (düşülmek) suretiyle geri alınır.
(4) Mahkeme ve İcra Dairelerine Hitaben Verilen Teminat Mektupları
Bu tür mektupların konusu çok çeşitli olabilir: İhtiyati haciz, ihtiyati tedbir, yürütmenin durdurulması (tehiri icra), icralardaki ihaleye katılmak, yurt dışındaki bir kişinin Türkiye’de dava açması, ... gibi.
(5) Vergi Dairelerine Hitaben Verilen Teminat Mektupları
Tarhedilen (salınan) vergi ve cezalarına itiraz edilmesi veya verginin takside bağlanmasını sağlamak amacı ile verilir.
(6) Gümrüklere Hitaben Verilen Teminat Mektupları
Bunlar vergi ve resimlerin ve bunların cezalarının banka tarafından garanti edilmesi şeklindedir.
(7) Serbest Konulu Teminat Mektupları
Teminat mektupları, yukarıda anlatılanlardan başka her konuda resmi dairelere, özel kişilere hitaben de verilebilir. Kiralanan bir taşınmazın depozitosu, acentelik, bayilik, borcun teminatı gibi çok çeşitli konular için teminat mektubu düzenlenebilir.
b) Geçerli Olduğu Sürelere Göre Teminat Mektupları
(1) Vadeli Teminat Mektupları
Bu tip mektuplar bir süre ile sınırlıdır. Bu süre zarfında eğer mektubun tazmini yazılı olarak bankadan istenilirse mektupta yazılı olan meblağ muhataba ödenir.
(2) Süresiz Teminat Mektupları
Üzerinde belirli bir geçerlilik süresi olmayan ve süresiz olarak yürürlükte kalan mektuplardır.
c) Bankanın Ödemekle Yükümlü Olduğu Meblağa Göre Teminat Mektupları
(1) Limitli Teminat Mektupları
Bu tip mektuplarda bankanın hangi riski üstlendiği kesin olarak bellidir. Başka bir ifadeyle, teminat mektubunun tazmin olması halinde bankanın en çok ne kadar para ödeyeceği mektup metninde kesin bir şekilde yer alır.
(2) Limitsiz (Üstü Açık) Teminat Mektupları
Bu tip mektuplarda bankanın ödemeyi garanti ettiği bir meblağ yer almakla birlikte “mektubun verildiği tarihten itibaren hesaplanacak kanuni faiz ve gecikme zammı ile birlikte ödeneceği” şeklinde bir ibare de bulunmaktadır.
Genellikle Gümrüklere hiteben verilen teminat mektupları bu tip mektuplardır. Burada bir meblağ yer almakla beraber, bu meblağa ek olarak faizlerin ve gecikme zamlarının da ödeneceği garanti edildiğinden bazen yazılı meblağın bir kaç katı tazmin riskiyle karşılaşmak mümkündür. Bu itibarla, böyle mektupların verilmesi söz konusu olduğu zaman risk-kredi teminatı dengesinin iyi ayarlanmış olmasına dikkat edilmelidir.
3. Teminat Mektuplarının Haczi
Teminat mektubunun verildiği muhatabın borcundan dolayı teminat mektubunun kendisinin haczi mümkün değildir. Çünkü, teminat mektubu, hisse senedi, tahvil ya da kambiyo senetleri gibi kıymetli evrak niteliğini haiz değildir.
4. Teminat Mektuplarının Temliki
Bu konuyu iki başlık altında özetlemek gerekir;
a) Muhatabın Teminat Mektubundan Doğan veya Doğacak Alacağının Temliki
Teminat mektubunun nakde dönüştürülmesi ancak muhatabın yazılı olarak tazmin talebinde bulunması ile mümkündür. Bu durumda, muhatabın teminat mektubundan doğan alacağının veya doğacak alacak hakkının temlikinde, muhatap yazılı olarak tazmin talebinde bulunmadıkça bankanın ödeme yükümlülüğü ortaya çıkmayacaktır. Ancak, muhatabın tazmin talebi geldiğinde temlik gereğince temellük edene bankaca ödeme yapılabilir. Bu nedenle, teminat mektuplarının temliki uygulamada tercih edilen bir teminat şekli değildir.
b) Teminat Mektubundan Muhatabın Değişmesi
Özellikle yabancı ülkelerden talep edilen teminat mektuplarında, bu mektupların devredilebilir (transferable) olması talep edilmektedir.
Muhatap tek başına bankanın muvafakatı olmaksızın böyle bir devir yetkisine sahip değildir. Bu ancak, başlangıçta teminat mektubu metninde devredilebilir kaydının bulunmasına ya da tarafların daha sonra bu yönde muvafakat vermesine bağlıdır.
5. Teminat Mektuplarına İhtiyati Tedbir Konulması
Bankaların ilk yazılı talepte muhatabın beyanını yeterli görerek ödeme taahhüdünde bulunmaları, bazen teminat mektuplarının haksız surette tazmin edilmelerine neden olmaktadır.
Bankanın teminat mektubu bedelini muhataba ödemesini durduracak tek yasal yol, mahkeme kararıyla mektup üzerine ihtiyati tedbir koydurulmasıdır. Tedbir kararının bankaya tebliği üzerine, teminat mektubunun tazmin talebi yerine getirilmez. Öyle ki, teminat mektubunun metninde “İhtiyati Tedbir Kararına Rağmen Ödeme Taahhüdü” bulunsa dahi, bu şart yazılmamış sayılır. Teminat mektubunun yurt dışındaki bir muhataba verilmiş olması halinde dahi aynı durum geçerlidir.
İhtiyati tedbir kararının varlığına rağmen ödeme yapılırsa, bu durum yetkililer hakkında bir aydan altı aya kadar hapis cezasını gerektiren suç oluşturur.
6. Kredi Sözleşmelerindeki Teminat Mektuplarıyla İlgili Hükümler
Banka müşterilerine imzalattığı genel kredi sözleşmelerindeki hükümler, herhangi tazmin talebi gelme riski anında, mahkemeye müracaat ederek teminat mektubu bedellerinin depo ettirilmesi imkanını vermektedir.
7. Bankalar Kanunundaki Teminat Mektuplarıyla İlgili Hükümler
Bankalar Kanununda gayrı nakdi kredi olarak tanımlanan teminat mektuplarına özellikle kredi limitleri açısından değinilmiştir. Bir bankanın düzenleyebileceği teminat mektupları sonsuz meblağda olamaz. Bununla ilgili limitler Bankalar Kanunu 38.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Uygulamada zaman zaman karşılaşılan bir sorun da, bir kişinin gayrı nakdi kredisinden bir başka kişinin faydalandırılmak istenilmesidir. Bankanın kredili müşterisi yazılı talimat vererek; örneğin şirket ortakları ya da şirket çalışanları lehine teminat mektubu verilmesini istemektedir. Kendisine teminat mektubu kredisi açılmış ve genel kredi sözleşmesini imzalamış olandan başkası lehine teminat mektubu verilmesi Bankalar Kanununa göre yasaklanmıştır. Örneğin şirketin Yönetim Kurulu Başkanı, ya da imza yetkilileri dahi kendi lehlerine teminat mektubu düzenlenmesini isteme hakkına sahip değildirler. Yine aynı şekilde, genel kredi sözleşmesinde kefil olarak yer alanlar da kredili müşterinin kredisinden faydalanmak suretiyle kendi lehlerine teminat mektubu düzenlenmesini isteyemezler. Bunların aksine davranış, Bankalar Kanununa göre suç olup, cezayı gerektirmektedir.